medicamenteuze behandeling van HS home
Wat is hidradenitis suppurativa?
Klachten
Oorzaken
Fistels
Patiënten vereniging
Folders
spacer Behandeling
Leefregels
Medicatie
Chirurgie
Laser epilatie
Links
Richtlijn
Lokale producten

Lokaal aangebrachte antiseptische middelen en lokale antibiotica zoals bijvoorbeeld betadine jodium zeep, Hibiscrub, clindamycine lotion en erytromycine lotion kunnen de hoeveelheid bacteriën op de huid verminderen en daarmee mogelijk een bijdrage leveren, vooral aan het voorkomen van nieuwe ontstekingen. Bestaande abcessen en diepere ontstekingen reageren er niet op.

Clindamycine lotion 1%
Clindamycine lotion 1% is een antibiotica lotion die lokaal wordt aangebracht. Het middel wordt ook gebruikt bij gewone acne. In 1983 is een gecontroleerde studie gepubliceerd waarin clindamycine 1% lotion werd vergeleken met een lotion zonder actieve bestanddelen (placebo) bij patiënten met milde tot matig ernstige hidradenitis suppurativa (Hurley stadium I en II). De conclusie was dat clindamycine beter werkte dan placebo.

Resorcinol crème
Resorcinol crème 15% is een crème met een licht slijtend en indrogend effect. De crème heeft een preventief effect. De hoornpluggen die de haarzakjes verstoppen, aan de buitenkant zichtbaar als zwarte mee-eters (comedonen) kunnen door resorcinol worden opgelost. Er kunnen lokale bijwerkingen optreden zoals irritatie (roodheid en schilfering) en tijdelijke verkleuring van de behandelde huid. Ook ondergoed kan bruin verkleuren. Resorcinol crème is beschikbaar in de sterktes 5%, 10% en 15%. Bij hidradenitis suppurativa wordt alleen de hoge concentratie van 15% gebruikt. Deze crème kan door de apotheker zelf gemaakt worden maar is ook tegen lage kostprijs te bestellen bij de groothandel. Het advies is om het 1 keer per dag aan te brengen, meestal 's avonds voor het slapen gaan. Als het teveel irriteert één of meerdere dagen overslaan.

Hibiscrub
Hibiscrub is een anti-bacteriële zeep oplossing. Het kan de huid reinigen en de hoeveelheid bacteriën verminderen. Het is niet zeker of het enig effect heeft op hidradenitis suppurativa want hoewel er allerlei bacteriën groeien in de holtes en de fistels, zijn die niet de oorzaak van HS. Bovendien wordt alleen de hoeveelheid bacteriën op de huid verminderd, het bereikt niet de fistels onder de huid.

Betadine jodium
Betadine jodium is een anti-bacteriële zeep oplossing. Het kan de huid reinigen en de hoeveelheid bacteriën verminderen. Voor Betadine jodium geldt hetzelfde als voor Hibiscrub.

Antibiotica

Antibiotica zoals doxycycline, minocycline, tetracycline, clindamycine en rifampicine zijn effectief tegen bacteriën maar daarnaast hebben ze nog een tweede werking, namelijk dat ze ontstekingen remmen. De ontstekingsremmende eigenschappen van deze bijzondere groep antibiotica staat los van het effect op bacteriën. Ze remmen de witte bloedcellen, die op de ontstoken plekken afkomen, en brengen daarmee rechtstreeks het ontstekingsproces tot rust. Normaal worden antibiotica kortdurend gegeven, maar voor deze antibiotica geldt dat niet: ze worden zonodig maandenlang gegeven. Als antibiotica langdurig gebruikt worden dan kunnen bacteriën er ongevoelig voor worden (resistent). Zelfs als dat gebeurt dan blijven deze antibiotica werken, want het ontstekingsremmende effect blijft bestaan.

Antibiotica kunnen ook kortdurend worden gebruikt (1-2 weken) om hevige infecties met abcesvorming te bestrijden. Over het algemeen wordt dan gekozen voor een krachtig antibioticum (b.v. Augmentin 3 x per dag of clindamycine in een hogere dosering), dat effectief is tegen de meeste bacteriën die kunnen worden aangetroffen in de ontstekingen.

Voor alle antibiotica geldt dat ze het ontstekingsproces slechts tijdelijk onderdrukken. De roodheid, pijn en zwelling kan er tijdelijk door afnemen, nieuwe infecties kunnen worden voorkomen, maar bestaande abcessen en fistelgangen zullen er niet door verdwijnen, en na staken komt het probleem weer terug.

Doxycycline
Doxycycline behoort tot de tetracyclinen. De standaard dosering is 1 x daags 100 mg. Doxycycline of minocycline zijn vaak de antibiotica waarmee begonnen wordt bij patiënten met hidradenitis suppurativa. Tijdens gebruik van doxycycline kan een verhoogde gevoeligheid voor zonlicht ontstaan. Dit gebeurt niet bij iedereen, er zijn ook patienten die met doxycycline zonder problemen de zon in kunnen. Lees verder de bijsluiter van doxycycline.

Minocycline
Minocycline behoort tot de tetracyclinen. De standaard dosering is 1 x daags 100 of 50 mg. Bij langdurig gebruik in hoge doseringen kunnen bij minocycline blauwe verkleuringen van de huid optreden. Lees verder de bijsluiter van minocycline.

Tetracycline
Tetracycline was het eerste middel uit deze groep. De standaard dosering is 3-4 x per dag 500 mg. Omdat het makkelijker is om een middel te gebruiken dat maar 1 x per dag hoeft te worden ingenomen, wordt tetracycline niet zo vaak meer gebruikt. Lees verder de bijsluiter van tetracycline.

Clindamycine
Clindamycine is een antibioticum dat werkt tegen huidbacteriën die aan de oppervlakte leven zoals stafylokokken, maar ook tegen bacteriën die in de diepte leven. Daarnaast is het een middel met ontstekingsremmende eigenschappen. Het wordt bij ernstige hidradenitis suppurativa voorgeschreven in combinatie met rifampicine, maar ook zonder rifampicine werkt clindamycine in een dosering van 2 x daags 300 mg erg goed bij hidradenitis suppurativa. Dit is een lage onderhoudsdosering, als clindamycine bij infecties wordt voorgeschreven dan is de hoeveelheid veel hoger, bijvoorbeeld 4 x daags 300 mg of 3 x daags 600 mg. Lees verder de bijsluiter van clindamycine.

Clindamycine + rifampicine
De combinatie van clindamycine 2 dd 300 mg + rifampicine 2 dd 300 mg bij hidradenitis suppurativa is onderzocht in meerdere studies, en het is een effectieve behandeling. De belangrijkste bijwerking van clindamycine is diarree. Ook maagpijn komt voor. Bij ernstige diarree kan de behandeling niet worden voortgezet. Clindamycine kan in de darmen overgroei van de bacterie Clostridium difficile veroorzaken, en deze veroorzaakt ernstige diarree. Rifampicine veroorzaakt een oranje verkleuring van de urine. Lees verder de bijsluiter van rifampicine.

Triple therapie
De triple therapie is een combinatie van 3 antibiotica tegelijk: rifampicine 1 x daags 10 mg per kg + moxifloxacine 1 x daags 400 mg + metronidazol 3 x daags. Franse onderzoekers hebben beperkte ervaring opgedaan met deze combinatie. Het is een combinatie die bijwerkingen kan veroorzaken en niet lichtvaardig moet worden voorgeschreven, alleen in ernstige gevallen die niet reageren op andere schema's.

Augmentin (amoxicilline-clavulaanzuur)
Amoxicilline-clavulaanzuur is een antibioticum dat bij diverse huidinfecties wordt gebruikt. Bij hidradenitis suppurativa kan het, kortdurend (1 of 2 weken) worden gebruikt als er een ernstig ontstoken abces is. Ook na ingrepen waarbij een abces of fistel is verwijderd en waarbij de wond is gehecht wordt amoxicilline-clavulaanzuur gebruikt. Amoxicilline-clavulaanzuur kan ook het evenwicht tussen bacteriën in de darm verstoren, waarbij maagdarmklachten kunnen optreden. Ook kan het overgroei van schimmels (Candida) veroorzaken in de vagina of in de mondholte. Lees verder de bijsluiter van amoxicilline-clavulaanzuur.

Ontstekingsremmende middelen

De ontstekingsreacties (roodheid, zwelling, pijn) kunnen tijdelijk worden onderdrukt door corticosteroïden (bijnierschorshormonen). Corticosteroïden kunnen in tabletvorm worden gegeven, of rechtstreeks worden ingespoten in zwellingen en abcessen. Corticosteroïden onderdrukken het afweersysteem en brengen daardoor de ontstekingen tot rust. Nadeel is dat het afweersysteem nodig is om bacteriën onder controle te houden. Bacteriële infecties kunnen dus ernstiger verlopen bij iemand die corticosteroïden gebruikt. Dit kan worden voorkomen door gelijktijdig antibiotica in te nemen.

Ook dapson is in de afgelopen jaren toegepast als ontstekingsremmer bij hidradenitis suppurativa. Het middel werkt niet zo goed als de aternatieven, werkt ook niet bij iedereen, en kan veel bijwerkingen hebben. Daarom wordt het niet als eerste keus aanbevolen.

Sinds 2002 zijn er enkele nieuwe en krachtige ontstekingsremmende middelen bij gekomen, de zogenaamde biologicals, met name de TNF-alpha remmers infliximab en adalimumab. Deze zijn effectief bij patiënten met ernstige hidradenitis suppurativa, vooral bij de patiënten waarbij ernstige ontstekingsreacties rondom de abcessen en fistels optreden. Er zijn ook studies uitgevoerd naar andere biologicals zoals ustekinumab en er lopen nog studies naar andere nieuwe biologicals. Er zijn in Nederland op dit moment (2017) 2 middelen beschikbaar voor hidradenitis suppurativa: infliximab (merknamen Remicade, Remsima of Inflectra), wat alleen via een infuus gegeven kan worden, en adalimumab (merknaam Humira) injecties. Infliximab is het langst op de markt. Adalimumab is een nieuwer product, en bij adalimumab zijn gecontroleerde studies gedaan bij een groot aantal patiënten met hidradenitis, met het doel om het middel te registreren. Sinds 2015 is adalimumab geregistreerd en kan worden voorgeschreven bij hidradenitis suppurativa. Infliximab is niet geregistreerd maar kan off-label worden voorgeschreven en wordt ook vergoed. Infliximab en adalimumab behoren tot de dure geneesmiddelen. Sinds 2012 worden dure geneesmiddelen niet meer rechtstreeks door de zorgverzekeraars vergoed, maar betaald uit het budget voor dure geneesmiddelen van de ziekenhuizen. Deze budgetten staan steeds meer onder druk omdat er jaarlijks meer zeer dure geneesmiddelen bijkomen. Hierdoor heeft niet elk ziekenhuis de beschikking over voldoende budget om hidradenitis patiënten te behandelen.

Prednison
Prednison (prednisolon) is een krachtig ontstekingsremmend middel. Het werkt zeker ook bij hidradenitis suppurativa maar het probleem is dat prednison veel bijwerkingen geeft als het langdurig en in een hoge dosis moet worden gegeven. Omdat bij HS de geneesmiddelen meestal voor langere tijd nodig zijn, is prednison niet de eerste keus. Als er weinig alternatieven zijn kan het worden gebruikt. Het kan kortdurend (enkele weken) worden gegeven in een dosering van 40-60 mg per dag. Als het langdurig moet worden voorgeschreven dan is het beter om een lage dosering te gebruiken, 15 tot 20 mg per dag. De belangrijkste bijwerking bij prednison is het krijgen van een bol gezicht en een abnormale vetverdeling. Ook kan er suikerziekte ontstaan. Andere bijwerkingen zijn botontkalking, striae, en een verhoogde kans op infecties. Zie verder de bijsluiter van prednisolon.

Dapson
Dapson (diaminodifenylsulfon) is een antibioticum dat wordt gebruikt bij de behandeling van bijzondere infecties zoals lepra. Daarnaast heeft het middel ook een remmend effect op ontstekingen. Het is in doseringen tussen de 50 en 150 mg per dag ook toegepast bij hidradenitis suppurativa en er wordt gerapporteerd dat het enige werking heeft. De studies die hierover zijn gepubliceerd zijn niet van zeer goede kwaliteit, en het aantal behandelde patienten is laag. Het kan eventueel worden geprobeerd als er geen andere alternatieven zijn. Dapson is verkrijgbaar in deelbare tabletten à 100 milligram. De belangrijkste bijwerkingen van dapson is bloedarmoede. Dit treedt vooral op bij mensen die een bepaald enzym missen (glucose-6-phosphate dehydrogenase (G-6-PD) deficiëntie). Er kunnen ook andere bijwerkingen optreden. Zie verder de bijsluiter van dapson.

Infliximab
Infliximab (anti-TNF-α, merknamen Remicade, Remsima of Inflectra) is een kunstmatig gemaakt antilichaam dat zich bindt aan het in het lichaam voorkomende stofje TNF-alpha. TNF-alpha is een eiwit dat een rol speelt in allerlei ontstekingsprocessen. Infliximab (anti-TNF-α) remt dus deze ontstekings-processen door zich te binden aan TNF-alpha. TNF-alpha wordt in het lichaam aangemaakt door cellen die deel uitmaken van ons afweersysteem. Het komt daar vrij waar iets aan de hand is, bijvoorbeeld een infectie met bacteriën, of een ontsteking, of een beschadiging. Het vrijkomen van TNF-alpha versterkt de ontstekingsreactie: witte bloedlichaampjes (leukocyten) worden aangetrokken en geactiveerd en veroorzaken nog meer ontsteking. Er ontstaat hierdoor lokaal roodheid, warmte, zwelling, en pijn. Deze ontstekingsreactie is een normaal mechanisme in het lichaam, bedoeld om bijvoorbeeld bacteriën op te ruimen. Maar er bestaan ziekten waarbij de ontstekingsreactie ongecontroleerd uit de hand loopt en schade veroorzaakt aan de omgevende weefsels. Hiervan is sprake bij onder andere de ziekte van Crohn (ontsteking van de darm), reumatoïde artritis (ontsteking van de gewrichten), en psoriasis (ontsteking van de huid). Bij al deze aandoeningen kan de ontsteking worden geremd door infliximab (anti-TNF-α).

Infliximab is al vele jaren beschikbaar en de eerste ziekte waarbij het gebruikt werd, was de ziekte van Crohn. Patiënten met de ziekte van Crohn hebben soms ook last van hidradenitis suppurativa. Deze twee aandoeningen kunnen samen voorkomen. Crohn patiënten die werden behandeld met infliximab merkten op dat het opeens ook heel goed ging met hun hidradenitis suppurativa. Dit werd rond 2002-2003 bekend. In de jaren daarna werd bekend dat infliximab ook werkt bij patiënten die alleen hidradenitis suppurativa hebben, zonder de ziekte van Crohn. Er zijn vele studies verschenen waarin een goed effect werd beschreven. Er is ook een studie gedaan waarin het middel werd vergeleken met een nep behandeling (placebo). De patiënten die het echte middel kregen rapporteerden een grote verbetering van hun kwaliteit van leven. Het middel is niet geregistreerd voor de behandeling van HS. Om een geneesmiddel te kunnen registreren moeten goed opgezette gecontroleerde studies worden uitgevoerd bij honderden patiënten. Dit is zeer kostbaar. De fabrikant van Remicade (infliximab) heeft dit niet meer kunnen doen omdat deze investering niet meer rendabel zou zijn omdat het patent verlopen was. Infliximab wordt toegediend per infuus. De hoeveelheid wordt afgestemd op het lichaams gewicht (5 mg per kg). Twee weken na de eerste gift wordt de tweede gift gegeven, en weer vier weken later de derde gift. Daarna is het om de 8 weken.

Infliximab onderdrukt het afweersysteem, hierdoor kunnen infecties eerder optreden of ernstiger verlopen. Soms (niet vaak) ontstaan allergische reacties of andere reacties na een infuusbehandeling. Een bijzondere bijwerking, niet genoemd in de bijsluiter omdat het alleen bij hidradenitis patiënten optreedt, is het plotseling ontstaan van gewrichtsklachten. Deze klachten verdwijnen weer na het staken van de behandeling. Zie verder de pagina met informatie over infliximab bij hidradenitis suppurativa en de bijsluiter van infliximab.

Adalimumab
Adalimumab (anti-TNF-α, merknaam Humira) is net als infliximab een kunstmatig gemaakt antilichaam dat zich bindt aan het in het lichaam voorkomende stofje TNF-alpha. In vergelijking tot infliximab is adalimumab nog zuiverder. Het bevat alleen bestanddelen die natuurlijk bij de mens voorkomen. Dit wordt humaan recombinant genoemd. Adalimumab is in gecontroleerde studies onderzocht bij grote aantallen patienten met hidradenitis suppurativa. Er is gekeken naar de afname van het aantal ontstekingen en abcessen. Verschillende schema's zijn onderzocht, adalimumab om de week, zoals bij psoriasis wordt gegeven, en adalimab elke week. Het bleek dat met adalimumab 40 mg per week het aantal abcessen en ontstekingen afnam. Op grond van deze studies is adalimumab 40 mg wekelijks geregistreerd voor de behandeling van bij hidradenitis suppurativa. In het begin wordt vaak een oplaad dosis gegeven: 160 mg, 80 mg, en daarna 40 mg per week. Zie verder de pagina met informatie over adalimumab of de bijsluiter van adalimumab.

Middelen die de talgklierproductie remmen

Bij vrouwen kan een speciale anticonceptie pil worden voorgeschreven (Diane-35). De bijwerkingen zijn vergelijkbaar met die van een gemiddelde gewone anticonceptiepil. De Diane 35 pil geeft een iets hogere kans op trombose, circa 2 keer zo hoog als bij een gewone anticonceptiepil. Het duurt enige maanden voordat het effect zichtbaar wordt, en de werking bij acne inversa is minder goed dan bij gewone acne.
Andere middelen die de talgklieren beïnvloeden zijn de van vitamine A-zuur afgeleide preparaten isotretinoïne en acitretine (Neotigason). Isotretinoïne werkt goed bij gewone acne, maar het effect bij acne inversa is gering. Waarschijnlijk omdat niet de talgklierproductie het probleem is bij acne inversa, maar de afsluitingen van de klier-afvoergangen. Neotigason werkt iets beter omdat het de verhoorning van de huid remt, en tevens ontstekingsremmend werkt. Voor beide middelen geldt dat er aanzienlijke bijwerkingen kunnen optreden.

Orale anticonceptiva
De Diane pil bevat 2 mg cyproteronacetaat en 35 mg ethinylestradiol. De tablet wordt als een gewone anticonceptiepil ingenomen gedurende 21 dagen in de volgorde die op de strip staat aangegeven. Daarna volgt een tabletvrije periode van 7 dagen. In deze periode treedt doorgaans een onttrekkingsbloeding op, die meestal op de tweede of derde dag na de laatste tablet begint. Het duurt minimaal drie maanden voordat de symptomen verminderen; daarna ten minste nog 3-4 cycli doorbehandelen. Zie verder de bijsluiter van Diane-35.
Vanwege het risico op trombose dat bij de Diane pil hoger is dan bij gewone anticonceptiepillen is het ook een optie om gewone anticonceptipillen te gebruiken zoals Microgynon-30 (ethinylestradiol 30 µg / levonorgestrel 150 µg) of Microgynon-50 (ethinylestradiol 50 µg / levonorgestrel 125 µg). Zie verder de bijsluiter van Microgynon-30 en de bijsluiter van Microgynon-50.

Isotretinoïne
Isotretinoïne is net als acitretine een van vitamine A afgeleid geneesmiddel dat een effect heeft op de groei van bovenste huidlaag. De opbouw van de huid wordt veranderd. Isotretinoïne is effectief bij acne vulgaris, ook bij de ernstige varianten met cysten, maar het effect op de ontstekingen en fistelvorming bij hidradenitis suppurativa valt tegen. Er zijn meerdere artikelen verschenen waarin werd gerapporteerd dat het niet of onvoldoende werkzaam zou zijn. Isotretinoïne is een middel dat diverse bijwerkingen kan hebben, en het mag niet te lang of in een te hoge dosering worden gebruikt. Het kan niet worden gecombineerd met antibiotica uit de tetracyclinen groep. Vrouwen die isotretinoïne of acitretine gebruiken mogen absoluut niet zwanger worden, deze middelen zijn schadelijk voor de ongeboren vrucht. Zie verder de bijsluiter van isotretinoïne.

Acitretine
Acitretine is ook een van vitamine A afgeleid geneesmiddel. Het heeft een effect op de bovenste huidlaag. Het remt de groei van huidcellen, het remt de verhoorning van de huid, en het heeft een effect op de opbouw ervan. Er zijn aanwijzingen uit studies met kleine aantallen patiënten, dat het een effect heeft op hidradenitis suppurativa. De theorie daar achter is dat het de verhoorning remt van de huid die de binnenkant van de haarzakjes bekleedt, waardoor die minder vaak verstopt raken. Daarnaast heeft het ontstekingsremmende eigenschappen. De belangrijkste bijwerkingen zijn een droge huid en droge ogen en lippen. Ook een verhoogd cholesterol gehalte kan voorkomen. Vrouwen die acitretine gebruiken mogen absoluut niet zwanger worden, dit middel is schadelijk voor de ongeboren vrucht. Zie verder de bijsluiter van acitretine.

Verbandmiddelen

Bij hidradenitis suppurativa zijn er soms meerdere gebieden met openingen waar pus uit lekt. Deze plekken kunnen worden verbonden met een absorberend gaaskompres, vast gezet met papieren pleister, of met een chirurgisch pleister bestaande uit een absorberend wond kussen in het midden, omgeven door een kleeflaag. Bij langer gebruik van pleisters met een sterke kleeflaag kan de huid geirriteerd raken. Een comfortabeler verband, wel veel duurder, is dan een absorberend schuimverband, met een milde siliconen kleeflaag. Sterk lekkende fistel openingen kunnen ook worden bedekt met een sterkabsorberend celstof kompres, met een niet doorlatende toplaag.

Wonden die zijn ontstaan na chirurgische ingrepen kunnen op diverse manieren worden verbonden. Het verbind advies wordt door de operateur gegeven. Wonden die opengelaten worden moeten meestal dagelijks onder de douche worden uitgespoeld en kunnen worden verbonden met een betadine jodium zalf gaas op de wond en een absorberend gaas daar boven op.

Er zijn talloze manieren om wonden te verbinden en er zijn duizenden verschillende verbanden. Zie voor een overzicht op de website www.wondbedekkers.nl. Het kan verstandig zijn om de hulp in te roepen van een gespecialiseerde wondverpleegkundige die weet welke materialen er allemaal verkrijgbaar zijn en wat kan worden toegepast bij een specifieke wond of situatie.

Literatuur
NVDV Richtlijn hidradenitis 2017. PDF
Boer J, Jemec GBE. Resorcinol peels as a possible self-treatment of painful nodules in hidradenitis suppurativa. Clinical & Experimental Dermatology 2010;35(1):36-40.
Boer J, Dijkstra AT, Baar TJM, van der Meer JB. Hidradenitis suppurativa (acne inversa): lokale behandeling met resorcine. Nederlands Tijdschrift voor Dermatologie en Venereologie 2001;11:348-349.
Clemmensen OJ. Topical treatment of hidradenitis suppurativa with clindamycin. International Journal of Dermatology 1983;22:325-328.
Mendonca C, Griffiths C. Combination therapy with clindamycin and rifampicin is effective for hidradenitis suppurativa. Poster at the American Academy of Dermatology Annual Meeting 2005.
Del Rosso JQ, Schmidt NF. A review of the anti-inflammatory properties of clindamycin in the treatment of acne vulgaris. Cutis 2010;85(1):15-24.
van der Zee H, Boer J, Prens E, Jemec GBE. The effect of combined treatment with oral clindamycin and oral rifampicin in patiënts with hidradenitis suppurativa. Dermatology 2009;219:143-147.
Join-Lambert O. Efficacy of rifampin-moxifloxacin-metronidazole combination therapy in hidradenitis suppurativa. Dermatology 2011;222(1):49-58.
Jemec GBE. Hidradenitis Suppurativa. Springer, Berlin, Heidelberg, 2006:138-140.
Yazdanyar S. Dapsone therapy for hidradenitis suppurativa: a series of 24 patients. Dermatology 2011;222:342-346.
Zouboulis CC. European S1 guideline for the treatment of hidradenitis suppurativa / acne inversa. JEADV 2015;29:619-644.
Grant A. Infliximab therapy for patients with moderate to severe hidradenitis suppurativa: a randomized, double-blind, placebo-controlled crossover trial. JAAD 2010;62:205-217.
Kimball AB. Adalimumab for the treatment of moderate to severe hidradenitis suppurativa: a parallel randomized trial. Ann Intern Med 2012;157:846-855.
Kimball AB et al. Assessing the validity, responsiveness and meaningfulness of the Hidradenitis Suppurativa Clinical Response (HiSCR) as the clinical endpoint for hidradenitis suppurativa treatment. Br J Dermatol 2014;171(6):1434-1442.
Gulliver WP. Experience with ustekinumab for the treatment of moderate to severe hidradenitis suppurativa. J Eur Acad Dermatol Venereol 2012;26(7):911-914.
Blok JL, Li K, Brodmerkel C, Horvátovich P, Jonkman MF, Horváth B. Ustekinumab in hidradenitis suppurativa: clinical results and a search for potential biomarkers in serum. Br J Dermatol 2015 Dec 7 bjd.14338.
Leslie KS. An open-label study of anakinra for the treatment of moderate to severe hidradenitis suppurativa. JAAD 2014;70(2):243-251.
Tzanetakou V, Kanni T, Giatrakou S, et al. Safety and Efficacy of Anakinra in Severe Hidradenitis Suppurativa: A Randomized Clinical Trial. JAMA Dermatol 2016;52(1):52-59.
Mortimer PS. A double-blind controlled cross-over trial of cyproterone acetate in females with hidradenitis suppurativa. Br J Dermatol 1986;115:263-268.
Soria A. Absence of efficacy of oral isotretinoin in hidradenitis suppurativa: a retrospective study based on patients' outcome assessment. Dermatology 2009;218(2):134-135.
Hogan DJ. Successful treatment of hidradenitis suppurativa with acitretin. J Am Acad Dermatol 1988;19:355-356.

home